Kakheti Krallığı (Kakhetis Samepo) /კახეთის სამეფო
Orta Çağ Gürcü krallıklarından biridir. Gürcistan Krallığı [გაერთიანებული საქართველოს სამეფო] 1490 yılında dağılmış, küçük krallık ve prensliklere ayrılmıştır.
Birleşik Gürcistan Krallığı’nın dağılmasıyla ortaya çıkan krallık ve prenslikler şunlardır:
Batı Gürcistan’da; İmereti Krallığı, Samegrelo (Odişi) Prensliği, Apkhazeti (Abhazya) Prensliği, Svaneti Prensliği ve Guria Prensliği,
Güney ve güneybatı Gürcistan’da; Samtskhe Saatabago yani Samtskhe Prensliği,
Doğu Gürcistan’da; Kartli Krallığı ve Kakheti Krallığı.
Adı geçen üç Gürcü krallığının tahtında oturanlar da aynı hanedanın, Bagrationi hanedanının üyeleriydi.
Batı Gürcistan’daki Gürcü prensliklerinden Guria’yı “Gurieli”, Samegrelo’yu (Odişi) “Dadiani”, Apkhazeti’yi (Abhazya) “Şarvaşidze”, Svaneti’yi “Gelovani ve Dadeşkeliani” soyadına sahip Gürcü prensleri yönetiyordu.
Güney ve Güneybatı Gürcistan’ı kapsayan Samtkhe Saatabago yani Samtskhe Prensliği ise Cakeli [ჯაყელი] soyadlı prensler tarafından yönetilmiştir. Bu soy hakkında Cakeli ve Atabagi (Atabek) maddesinde gerekli bilgiler verilmiştir.
Kakheti Krallığı 15.-18. Yüzyıllar arasında varolmuştur. Birleşik Gürcistan Krallığı’nın son kralı olan 8. Giorgi [გიორგი VIII] Kakheti Krallığı’nın temelini 1462 yılında atmıştır, ancak resmi olarak kuruluş tarihi 1490 yılıdır ve varlığı 1762 yılına kadar sürmüştür.
Bu krallıktan söz ederken bölgenin daha eski dönemlerde, Gürcistan Krallığı (Birleşik Gürcistan Krallığı) öncesi durumu hakkında da bilgi verelim:
Kakheti, eski Gürcü krallığı olan Kartli (İberia) Krallığı içerisindeydi.
Kartli (İberia) Krallığı 6. Yüzyılda İran Sasani İmparatorluğu tarafından yıkıldı. İran 523 yılında Kartli Krallığı’nı ortadan kaldırdı, ancak Gürcü ve Yunan kaynaklarında 540 yılına kadar Kartli Kralları’ından söz edilir. İberia/Kartli’nin son döneminde İran vasalı olan hanedanları 580 yılında tamamen ortadan kalktı.
Kakheti, Kartli Krallığı’nın yıkılması sonrasında yine Kartlis Samtavro yani Kartli Prensliği içerisinde kalıyordu.
Kartli’ye ve merkezi Tiflis’e, 7. Yüzyılın ortalarında Arap akınları başladı. Bu dönemdeki saldırılarında Araplar Tiflis’i işgal edip yağmalamıştır. Doğu Gürcistan’da Kartli Bölgesi’ni işgal eden Arapların 7. Yüzyılın ikinci yarısında kurduğu Tiflis Arap Emirliği 1122 yılında Davit Ağmaşenebeli Tiflis’i geri alana kadar devam etti. Arap emirleri başlarda tüm Doğu Gürcistan’ı yönetiyordu, ancak Gürcülerin mücadelesi onların alanını daralttı. 9. Yüzyılın başlarında Arap Emirliği sadece Kartli’ye hâkimdi, 11. Yüzyıla girildiğinde ise Arap Emirliği yönetiminde olan Gürcü toprakları Tiflis kenti ve devamındaki Kvemo Kartli topraklarıydı.
Kakheti 787 yılında, o dönemde Tiflis Arap Emirliği adını taşıyan Kartli’den ayrıldı.
Arap kaynakları 8. Yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde, Doğu Gürcistan’daki Kartli ve Kakheti’den Curzan ve Sanaria diye ayı ayrı söz etmektedir.
Bu dönemde Kakheti Prensliği’nin kuruluş temelleri o zamanki adıyla Tzanareti [წანარეთი] adlı bölgede, yani bugünkü Stepanzdminda (Kazbegi) çevrelerini kapsayan Khevi [ხევი] denen bölgede ve Dariali Vadisi ve Aragvi Vadisi üst kesimlerinde atılmıştır. Araplar da Kakheti’ye muhtemelen bu nedenle Sanaria demişti. Buralar 15. Yüzyıldaki Aragvi Eristavlığı (Aragvi Prensliği) bölgesidir. “Tzanareti Khevi” adından geriye “Khevi” kalmıştır. Burası, antik dönemden beri çok önemli olan, Kafkas Dağları’nın en önemli geçidi ve askeri, siyasi ve ekonomik açıdan can alıcı bir nokta olan Dariali Geçidi’ni içine alan bölgedir.
Kakheti’nin [კახეთი], ticaret yolu üzerinde stratejik bir noktada olmasından dolayı 8. Yüzyılda önemi arttı ve çevresindeki küçük Gürcü feodal siyasi birimleri Kakheti ile birleşti ve Kakheti sınırları içerisine bu dönemde Ertzo [ერწო], Tianeti [თიანეთი], Tuşeti [თუშეთი], Pşavi [ფშავი] ve Khevsureti [ხევსურეთი] de girdi. Sonraki dönemlerde Hereti toprakları da Kakheti sınırları içerisine girdi.
7. Yüzyıl ortasında bu Tzanareti [წანარეთი] de Doğu Gürcistan’ın diğer kesimleri gibi Arap işgaline uğramıştı. Sürekli mücadele eden bölge halkının başkaldırılarını ilk zamanlarda Araplar bastırabiliyordu. 8. Yüzyılın ortalarında sistematik mücadeleye girişen Tzanaretililer Kakheti’deki mücadelenin öncüleri oldular ve Kakheti’deki mücadelenin sonucunda, 770-780 yıllarında Kakhetis Samtavro yani Kakheti Prensliği kurulmuş oldu.
Bu tarihte artık, yani 8. Yüzyılın sonunda, Arapların Sanaria, Gürcülerin Kakheti dediği bu yerde, , Tiflis Arap Emirliği’nden yani Kartli’den (İberia) ayrı bir Gürcü prensliği vardır. Bu prensliğin başındaki yöneticilerin ünvanı Korepiskoposi [ქორეპისკოპოსი] idi. 11. Yüzyılın otuzlu yıllarında Kakheti ve Hereti birlikte krallık koldu ve yöneticilerine de “Kakhta da Ranta (Herta) Mepe” yani Kakheti-Hereti Kralı ünvanı verildi.
Kakheti Prensliği’nin ilk merkezi Ucarma [უჯარმა], sonra Tianeti [თიანეთი] idi. Hereti ile birleştikten sonra ise Kakheti-Hereti Krallığı merkezi Telavi [თელავი] oldu.
11. Yüzyılın başında Birleşik Gürcistan Krallığı [გაერთიანებული საქართველოს სამეფო] içine alındı, ancak kısa süre sonra ayrıldı, ayrı bir Gürcü krallığı olarak Kakheti-Hereti Krallığı adıyla 90 yıl daha devam etti.
12. Yüzyılda ise, Birleşik Gürcistan Kralı 4. Davit (Davit Ağmaşenebeli) 1122 yılında önce Tiflis’i Araplardan geri aldı, sonra da Kakheti-Hereti Krallığı’nı lağvederek Kakheti’yi Birleşik Gürcistan Krallığı içine kattı.
Kakheti Gürcistan Krallığı içine alındıktan yaklaşık 360 yıl sonra Gürcistan Krallığı dağıldı. 1490 yılında yeni Kakheti Krallığı kuruldu.
Gürcistan Krallığı yıkılınca son kral 8. Giorgi Kakheti’de Kakheti Kralı ünvanıyla krallığını sürdürdü.
Kakheti Krallığı 1762 yılına kadar sürmüştür ve son kralı da 2. Erekle’dir [ერეკლე II]. Kakheti Kralı 2. Erekle, Kartli Krallığı mirasına da sahip oldu ve 1762 yılında iki Gürcü krallığı 2. Erekle yönetiminde birleşip Kartl-Kakheti Krallığı [ქართლ-კახეთის სამეფო] kurulmuş oldu.
Kartl-Kakheti Krallığı ise Rusya 1801 yılında Gürcistan’ı işgal edene kadar devam etmiştir.