Lomsia / ლომსია
Güney Gürcistan’da Samtskhe-Cavakheti Bölgesi’nde bulunan Akhaltsikhe kentinin bulunduğu yerin eski adıdır.
Akhaltsikhe [ახალციხე] Türkçe metinlerde Ahıska denen yerdir. Osmanlı İmparatorluğu 16. Yüzyılda Güney Gürcistan topraklarındaki Tao’yu, Klarceti’yi, Çaneti’yi (Lazeti), Meskheti’nin bir kısmını yani Samtskhe-Cavakheti topraklarını ele geçirdi. Samtkshe-Cavakheti’nin merkezi olan kentin adı Akhaltsikhe [ახალციხე] idi. Osmanlı İmparatorluğu aslında bu ismi, tüm Meskheti/Samtskhe-Cavakheti için, olduğu gibi alıp kullanmak istese de Türkçenin fonetik yapısı kelimeyi doğru telaffuz etmeye uygun olmadığından, Osmanlı döneminde Akhaltsikhe [ახალციხე] Türk dilinde Ahıska şeklinde kullanılmaya başladı. Osmanlılar yörenin adını değiştirmek niyetinde değildi, nasıl ki Gürcüce Nigali/Ligani/Livana olarak bilinen Artvin bölgesinin adını muhafaza edip Livane Sancağı olarak aynı adı kullanmayı sürdürmüşse, Akhaltsikhe’yi de tüm bölge için kullanmış, ancak Türkçe’nin fonetik cilvesi nedeniyle Akhaltsikhe kelimesi Türkçe konuşanların dilinde Ahıska olmuştur.
Osmanlı İmparatorluğu’nun bu toprakları aldığı dönemde Akhaltsikhe, sadece Samtskhe Saatabago adlı feodel Gürcü prensliğinin (Samtskhe Prensliği) merkezi olan kentin adıydı. Osmanlılar ise bölgeyi Ahıska adıyla adlandırdılar. Gürcü literatüründe Akhaltsikhe kullanılmaya devam etmiş olup Akhaltsikhe bugünkü adıyla tarihsel ve coğrafik Samtskhe-Cavakheti Bölgesi’nin değil, her zaman olduğu gibi Akhaltsikhe kentinin adıdır.
Akhaltsikhe [ახალციხე] Gürcüce yeni kale anlamındadır. Kente bu ad 12. Yüzyılda verilmiştir. Daha önce buranın adı Lomsia [ლომსია] idi.
Antik çağlardan beri insan yaşamının olduğu bölgede MÖ 3. Binlere ait yerleşim kalıntıları ve mezarlar bulunmuştur. Akhaltsikhe’nin olduğu coğrafyanın Orta Çağ’da da büyük siyasi ve stratejik önemi vardı.
Burada bulunan tarihi Gürcü kenti Lomsia, 11. Yüzyıldaki savaşlarda yıkıldı.
Gürcistan kralı 4. Davit Ağmaşenebeli’nin (1089-1125 yıllarında hüküm sürmüştür), buranın yeniden ayağa kaldırılması emri üzerine yörenin feodal prensi 2. Başken Cakeli [ბაშქენ II ჯაყელი] eski Lomsia’nın olduğu yerde Selçuklu tehlikesine karşı kullanılmak üzere kale inşa etmeye başladı. Bu kale aynı zamanda kent gelişimini de sağlıyordu. 12. yüzyılda eski Lomsia’nın olduğu yerde yapılan bu kale ve kente yeni kale anlamındaki Akhaltsikhe adı bu tarihte verilmiştir.