Kartuli Anbani / ქარული ანბანი

Kartuli Anbani / ქარული ანბანი

Gürcistan’da kullanılan yazı sisteminin genel adıdır. Açıklamak gerekirse; Kartluri, Megrul-Çanur/Lazuri ve Svanuri konuşma sistemlerinin sahiplerinin; tarih boyunca oluşturdukları edebi dil olan ve Türkçeye Gürcü dili/Gürcüce olarak tercüme edilmesi gelenekselleşen Kartuli Ena’nın yazı sistemidir. Kartuli Anbani denen yazı sistemi, aynı zamanda burada bahsedilen tüm konuşma sistemleri için de kullanılabilmektedir.

Son yıllara kadar; günümüzde kullanılmakta olan yazı sisteminin üç aşamadan geçtiği kabul edilmekteydi. Bu aşamalardan ilki olan; Orta Çağ Gürcü tarihi eserlerinin çoğunda karşımıza çıkan yazı olan ve Türkçesi büyük harfler anlamına gelen “Asomtavruli” alfabesinin 2300 yıl önce oluşturulduğu kabul edilmektedir. Üç alfabeden ilki olan Asomtavruli başka bir adla, Mrglovani olarak da bilinir. Bu alfabenin Kartli (İberia) Kralı Parnavaz tarafından MÖ 4. Yüzyıl sonu, MÖ 3. Yüzyıl başında oluşturulduğu kabul edilir. Orta Çağ Gürcü tarihi eserlerinde karşımıza çıkan; Gürcistan’da, Türkiye’nin kuzeydoğusunda (tarihsel Tao-Klarceti), günümüzde Ermenistan sınırlarında kalmış olan Lore’de, günümüzde Azerbaycan sınırlarında kalmış Doğu Kakheti’de, Rusya Federasyonu içindeki Kuzey Kafkasya’daki cumhuriyetlerde Gürcü tarihi eserlerinde karşımıza çıkan alfabe genelde Asomtavruli’dir.

Gürcü alfabesinin ikinci aşaması Nuskhuri ilk olarak 9. Yüzyıla ait metinlerde görülür. Nuskhuri yazısının en eski örneğinin Şida Karli (İç Kartli) bölgesinde Gori’ye 12 km mesafede, Ateni [ატენი] vadisindeki 7. Yüzyıl eseri Ateni Sioni kilisesindeki 9. Yüyzıla ait bir yazıt olduğu kabul edilir.

10. Yüzyılda ise bugün kullanılan alfabe biçimi olan Mkhedruli ortaya çıktı. Bu yüzyıldan sonra Gürcü yazı sisteminin alfabelerinden Nuskhuri’nin ve Mkhedruli’nin her ikisinin de kullanılmaya devam ettiği görülür; ancak Nuskhuri daha çok dini metinlerde kullanılmıştır. Resmi işlerde, askeri işlerde ve yazışmalarda son ortaya çıkan alfabe yani Mkhedruli kullanılıyordu. Mkhedruli kelime anlamı olarak askerî anlamına gelmekte olup askerî işlerde kullanıldığı için bu adı almıştır.

Gürcistan’da yazı kullanımının geçmişi konusunda mevcut bilgileri güncellemeyi gerektiren bir gelişme 2015 yılında yaşanmıştır.

Şida Kartli (İç Kartli) bölgesindeki Kaspi kasabasının Egoeti ve Samtavisi köyleri civarında Lekhura çayının sağ yakasında; Tiflis-Senaki otobanı inşaatı sırasında Grakliani Tepesi’nde 2007 yılında birtakım bulgulara rastladı. Çalışmaların genişletilmesi sonucunda Grakliani höyüğü alfabetik yazıtı tespit edildi. 19 Mart 2015 yılında Grakliani tepesi höyüğüne ulusal öneme sahip kültür anıtı statüsü verildi.

Burada 8 yıl boyunca sürdürülen çalışmalarda, bulunan yazıtın 2700 yıllık olduğu sonucuna varıldı. Ancak, batı ülkelerinde yapılan laboratuvar çalışmaları bu yazıların 3.000 yıllık olduğunu göstermiştir.

Çözümlenen Grakliani Tepesi yazılarında günümüz Gürcü alfabesiyle ifade edilirse şu cümle yer alıyor:

,,ემ ქალ (ძუ) კაც(მამრ) ქორჩილო ზე ბედ ნა ერთ გა … ემ”. Bunun da günümüzdeki Gürcücesi şudur: ,,ამ ქალის და კაცის ქორწილო ზებედნიერათ გა. ……ამ “. Yazıyı deşifre edenlerin iddiasına göre burada bir düğünden söz ediliyor. İfadeler bugün bile anlaşılacak şekilde ve Gürcücedir.

Yüzyılın buluşu olarak görülmesi gereken bu müthiş anıt şunun da ispatıdır: Gürcüler yaşayan en eski birkaç milletten biridir, Gürcistan’da 3 bin yıl önce de vardılar, 3 bin yıl önce kendi yazı sistemlerini kullanan gelişmiş bir milletti. 3 bin yıl önce bunu yapabilmesi için Gürcülerin daha eskiden gelen bir altyapıları olmalıdır. Yazıtın çözümlenmesi ile Gürcülerin 3.000 yıl önce de aynı dili konuştuğu tespit edilmiştir.

Fotoğrafta, Grakliani höyüğünde tespit edilen 3.000 yaşındaki yazı sistemi, 2300 yaşındaki Parnavaz’ın oluşturduğu kabul edilen Asomtavruli, ilk kez 9. Yüzyıl metinlerinde görülen Nuskhuri alfabesi ve 10. Yüzyılda ortaya çıkıp günümüzde kullanılan Mkhedruli gösterilmektedir.