Daha net, daha açık, daha bilgilendirici. Düzenlenmiş haliyle Egrisi/Lazika Krallığı kısa özeti. Kolkheti mi? O da burada.
Egrisi-Lazika / ეგრისი-ლაზიკა
Egrisi tarihsel Lazika’nın orijinal adıdır. Batı Gürcistan coğrafyasındaki tarihi Egrisi Krallığı’nın yabancı kaynaklarda geçen adı Lazika’dır. Gürcistan halkı kendi krallığına Egrisi derken Romalılar ve Persler ona Lazika diyordu. Egrisi eski Kolkheti topraklarında Kolkheti Krallığı’nın yerine kurulan onun devamı niteliğindeki krallıktır.
Bu Kolkhida/Kolkhis’ten önce yine Yunan ve Urartu kaynaklarında geçen “Kolkha” vardı, aynı dönemde yine “Diaokhi (Taokhi/Tao)” vardı . Kolkha denen krallık bugünkü Rize Artvin illerinin Karadeniz kıyılarını ve Batum’a kadar olan alanı kapsamıyordu. Bu alanlar “Diaokhi” adlı diğer Gürcü krallığının sınırları içindeydi. Diaokhi, Tao-Klarceti’nin eski adıydı.
Asur ve Urartu saldırılarıyla zayıflayan Diaokhi topraklarının bu kesimini yani Rize-Artvin-Batum arasını, daha yukarıdaki Gürcü/Laz krallığı olan Kolkha yayılarak ele geçirdi. Kolkha Krallığı MÖ 12. Yüzyılda kuruldu. MÖ 8. Yüzyıla kadar devam etti. MÖ 8. Yüzyılda Karadeniz’in kuzeyinde İskitlerin sıkıştırdığı Kimmerlerin güneye inerek Kolkha topraklarına yaptıkları saldırılarda Kolkha Krallığı yıkıldı . Asur çivi yazılarında Kilkha/Kulkha olarak geçer. Bu krallığın topraklarının orta kesimi günümüz Gürcistan topraklarının bir bölümünü oluştururken, kuzey kesimi Rusya, güney kesimi ise Türkiye sınırları içindedir . Kolkh kültür alanı [კოლხური კულტურის არეალი] MÖ 2. Bin yılda, Geç Bronz Çağı başlarında Güney Kafkasya’da, akraba kabilelerin coğrafyasında oluşmuştu .XAkaki Uruşadze’ye göre Yunanlılar Kolkida/Kolkhis derken önceleri tüm Gürcistan’ı kastediyorlardı. Eski Kolkha’dan sonra MÖ 6.-MÖ 2. Yüzyıllar arasında bu topraklarda Kolkheti Krallığı vardı. Yunan kaynaklarında Kolkhida olarak adı geçen bu krallık, Yunanlılara göre Büyük Kafkas Sıradağları’nın zirvelerinden başlıyor, güneyde Trabzon’u da kapsıyordu. Fakat bu geniş anlamı dışında Kolkhida (Kolkheti) daha dar bir alan için de kullanılıyordu. Yunan ve Pers kayaklarına göre bu dönemin Kolkheti’sinin merkezi Rioni (Pazisi) nehri kıyılarında olmalıydı ve ülkenin en gelişmiş yerleri Rioni’nin aşağı ve yukarı havzalarıydı. Miletli Yunanlıların Kolkheti kıyılarına gelerek kıyı noktalarında ticaret kolonileri kurmaları da bu zamanlarda başladı . Gürcü kaynakları bu krallığa Egrisi diyor ve merkezinin de Tsikhe-Gorci olduğunu kabul ediyor. Kolkheti/Egrisi Krallığı, MÖ 3. Yüzyıl başına denk gelen dönemde, diğer Gürcü krallığının, Kartli (İberia) Kralı Parnavaz’ın hâkimiyetine giriyor. Kolkheti’nin merkezi kesimleri, yani tarihsel Batı Gürcistan’ın büyük kısmı MÖ 2. Yüzyılda da Kartli (İberia) Krallığı içindeydi.
MÖ 2. Yüzyıl sonuna gelindiğinde Kolkheti artık bir bütün değildi, küçük prensliklerden oluşuyordu ve MÖ 1. Yüzyıla girerken, kıyıda bazı noktalar (Pazisi, Dioskuria vd.) Pontos tarafından bu dönemde işgâl edildi. Pontos etkisi daha çok Kolkheti’nin kıyı noktalarındaydı, iç kesimler eski düzenlerini sürdürüyordu.
MÖ 2. Yüzyılda, güçlenen Amasya merkezli (sonraki dönem merkezi Sinop) Pontos Krallığı döneminde, Kolkheti’nin güneybatı kesimlerinde (günümüz Türkiye’sinde kalan Kolkheti’nin batı kesimi) kıyıda yaşayan halk Helenizmden etkilenirken, dağlık kesimlerde yaşayan Çan/Laz halkı [ჭანურ/ლაზური მოსახლეობა] ve Kolkheti’nin diğer kesimi bundan kurtulmuştur .
MÖ 1. Yüzyılda Ön Asya’da Pontos ve Ermenistan Krallığı güçlendi, Roma İmparatorluğu da onlara karşı harekete geçti. Pontos, MÖ 66’da Romalı Gnaeus Pompeius’a karşı çıkmayı bıraktı, Pompeus bu yılda Ermenistan’a sefer düzenledi, sonraki hedefi Kartli (İberia) ve Kolkheti idi. Romalı Pompeus ile savaşında İberia (Kartli) büyük kayıp verdi. Pompeus Kolkheti kıyısındaki Pazisi’ye (Poti) yöneldi. Pazisi’deki Pontos kralı kaçtı. Bu dönemde Kolkheti’de son olarak Aristarke kral oldu, ancak o Roma’ya bağlıydı ve Kolkheti’nin yalnızca orta kesimine hâkimdi, taht merkezi de muhtemelen Pazisi’de idi. MÖ 49’da Kolkheti birliği son buldu. Bu tarihten sonra bir dönem Kolkheti kıyıları Roma’nın Pontus vilayeti içinde kalıyordu . Bu dönemde Pontos Krallığı’nın yeni merkezi Trabzon oldu. Roma İmparatoru Neron 63 yılında Pontos Krallığı’nı yıkıp Trabzon’u da kendine bağladı. Kolkheti kıyılarına Roma garnizonları yerleşti.
Miladi 1. Yüzyılda Kartli (İberia) Krallığı tekrar güçleniyor ve Roma ile ilişkileri gelişiyordu. 2. Yüzyılda, 2. Parsman Kveli döneminde Kartli Krallığı sınırları çok genişledi ve denize ulaşıyor, bugünkü Arhavi ile Çoruh ağzı arasını da kapsıyordu. Apsari’de (Gonio) ve bugünkü Batı Gürcistan’ın diğer kıyı kesiminde ise halâ Roma garnizonları vardı. Parsman, Roma’yı tüm Kolkheti’den çıkarmak için onlarla mücadeleye girişmişti .
Merkezî Kolkheti denen yerin kıyı kesiminde (bugünkü Batum ve ötesindeki topraklar), Kolkh halklarından biri olan Megrel/Lazlar 1. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren öne çıktı ve zamanla diğer boyları kendi hâkimiyetlerinde birleştirmeye başladılar. Kartli (İberia) Kralı 1. Parsman’dan da destek alıyorlardı. Kıyılarda garnizon kuran Romalılar ise Gürcistan’ın yerli halkına itaat ettiremeyince onlarla iyi ilişkide olmaya yönelmişlerdi. Bu dönemde Roma etkisindeki Kolkheti kıyılarında oluşan birkaç krallıktan biri Lazika (Egrisi) idi .
2. yüzyıla girerken, Kolkheti boylarının beylikleri içinde en en güçlü siyasi yapıya sahip olan, Zanların yani Lazların (bugünkü Megrellerin) atalarının beyliği idi. Kolkheti’nin en zengin bölgesi Rioni havzası da Egrisililerin (Megrel/Laz) yaşadığı bölgeydi. Egrisi Krallığı’nın taht merkezi bugünkü Batı Gürcistan’da Samegrelo Bölgesi’nde Senaki yakınlarındaki Tsikhegoci [ციხეგოჯი] idi. Egrisi kralları sınırlarını 4. Yüzyılda çok genişlettiler, bugünkü Apkhazeti’nin tamamı bu krallığa dâhildi . Kartli (İberia) Krallığı’nın zayıfladığı bu dönemde Egrisi (Lazika) Krallığı güçlendi. Tsikhegoci’de Lazika/Egrisi adlı krallığın kalıntıları bugün de mevcuttur. Egrisi/Lazika Krallığı, 5. Yüzyılda geriledi.
Bilindiği üzere Gürcistan toprakları her zaman işgalci büyük devletlerin ilgisini çekmiştir. 6. Yüzyılda, 541-562 yıllarında Bizans İmparatorluğu ile İran Sasani İmparatorluğu arasında cereyan eden ve 20 yıl süren Büyük Egrisi/Lazika Savaşı Batı Gürcistan’da cereyan etmiştir. Bu dönemde Lazika/Egrisi Krallığı kâh Bizans, kâh Sasani İran etkisinde kalmıştır.
Bölge 8. Yüzyıla kadar Bizans egemenliği altındaki Egrisili/Laz prensler tarafından yönetilmişti. 8. Yüzyıl sonunda 2.Leon Bizans İmparatorluğu’nun zayıflamasından yararlanarak literatürde tam adı “Egris-Apkhazta Samepo” olan Egris-Abhaz Krallığını’nın Bizans’tan bağımsızlığını bu topraklarda ilân etti. Bu krallık da 10. Yüzyıl sonunda Tao-Klarceti Krallığı ile birleşti. Bu hadise aynı halkın iki krallığının birleşmesiydi.
Gürcistan coğrafyasında dışarıdan gelen işgalcilerin dönemlerini saymazsak; yerel boylar tarafından kurulan feodal yapılar olan “Diaokhi”, “Kolkha”, “Kolkheti-Egrisi”, “İberia/Kartli”, “Egrisi/Lazika”, “Tao-Klarceti”, “Egris-Apkhazeti Krallığı”, “Birleşik Gürcistan Krallığı”, “Kartli Krallığı”, “Kakheti Krallığı”, “İmereti Krallığı”, “Samtskhe Saatabago (Samtskhe Atabeyliği)”, “Kartl-Kakheti Krallığı” ve prenslikler Gürcistan’ın kendi krallık ve prenslikleriydi.