İslam Gürcistanı Gazetesi Redaktörü Memed Abaşidze ve Batum Acara Özerklik Sorunu
(ÖZET )
1919-1921 yıllarında Batum’da Gürcüce ve Osmanlıca çıkan “Samuslimano Sakartvelo / İslam Gürcistanı” gazetesi redaktörü Memed Abaşidze (1873-1937), Batum Acara müslümanlarının haklarını ve özerklik davasını yürüten siyasi ve toplumsal lider olarak tarihe geçmiştir. Memed Abaşidze “İslam Gürcistanı” gazetesi vasıtasılya Acara müslümanların fikir ve beklentilerini açıklamaktaydı. Memed Abaşidze 1873 yılında Osmanlı İmparatorluğu içerisinde yer alan Batum’da dünyaya gelmiştir. Dedesi İbrahim son Batum sancak bey idi. Tanınmış Gürcü Abaşidze sülalesine mensup olan Memed, ilk eğitimi evde almıştır. Arapça, Farsça ve Türkçe dillerindeki edebiyat eserleri çocukken okumaya başlayan Memed, 8 yaşında iken Batum Gürcü okuluna gitmiştir. Gençlik yıllarından beri çarizm ve rus şovenizme karşı savaşan Memed Abaşidze, Batum’da devrimci faaliyetlerde bulunan genç bir Gürcü bolşevik devrimcisi Soso Juğaşvili ile tanışmıştır. Sonradan Josef Stalin ismini alan Juğaşvili ile arkadaşlığa rağmen, Memed Abaşidze bolşeviklere değil, 1900 yılların başlangıcında Gürcü milliyetçi devrimci harekatına katılmıştır. 1908 yılında Çarlık candarmalardan kaçan Memed Abaşidze, sınırı geçerek Osmanlı İmparatorluğu’na sığınmıştır. Devrimcilikle suçlanarak bir yıl Rize ve Trabzon mahpushanelerinde geçiren Memed Abaşidze, 1909 devrimi ile serbestliğe kavuşmuş ancak 1913 yılına kadar Osmanlı Devleti’nde kalmaya mecbur kalmıştır. 1913 yılında gizlice Batum’a dönen Memed Abaşidze, yine tutuklanmış ve 3 yıl Gürcsitan ve Sibiriya hapishanelerinde mahkum edilmiştir. 1917 Şubat devrimi ile serbest bırakıldıktan sonra, aktif siyasete geri dönerek ilk iş olarak Gürcistan’ın Rusya’dan bağımsızlık kazanmasını, bağımsız Gürcistan’da da doğup büyüdüğü Batum Acara’nın müslüman halkına özerklik kazandırılmasını amaç edinmiştir 18 Mayıs 1918’de Tiflis’te biraraya gelen Acara’lı müslümanlar İslam Gürcistanı Kurtuluş Komitesi’ni kurarak başkanlığına Trabzon cezaevinde tutuklu bulunan Memed Abaşidze’yi seçmiştir. İslam Gürcistanı Kurtuluş Komitesi Batum’da Samuslimano SaqarTvelo / İslam Gürcistanı günlük gazetesi yaynlamaya başlamıştır. 1919 yılın 11 Ocak’ta ilk sayısı çıkan gazete, iki dilde Gürcüce ve Osmanlıca yayınlanıyordu. Gazetenin iki sayıfası Gürcüce, iki sayfası da Osmanlıca idi. Gazetenin toplam 500 sayısından yarısından fazlasını 1919 yılında yayınlanmıştır. 1919 Temmuz ayına kadar gazete redaktörlüğü yapan Tahsin Himşiaşvili’den sonra redaktörlüğü İslam Gürcistanı Kurtuluş Komitesi Başkanı Memed Abaşidze üstlenmiştir. Samuslimano SaqarTvelo / İslam Gürcistanı 1921 Mart’ta Gürcistan’ı işgal eden bolşevikler tarafından yasaklanmıştır. 7 Ocak 1921 tarihli Samuslimano Saqartvelo / İslam Gürcistanı gazetesinde yayımlanan “İslam Gürcistanı Özerkliği Temel İlkeleri” esas maddelerine göre, Islam Gürcistanı, yönetimsel geniş özerklik haklarla Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti içerisinde yer alacak, eğitim işleri, bağımsız mahkemeler, arazı konuları, köy ve şehir yerel idareleri, sağlık koruma, asayış güçleri, yerel maliye, vergilendirme, sanayı ve ticaret kurumları İslam Gürcistanı’nın özerk yönetimi yetkisi altında olup Tiflis merkezi hükümeti, ülke genelinde dışişleri, savunma, adalet, maliye bakanlıkları, postane ve telegraf, demiryolları ve vergi toplama kurumları idare edecekti. Bolşevikler, Memed Abaşidze’yi 4 Nisan 1921’de Batum bölgesi yönetim organı olan Devrim Komisyonu’na üye yapmıştır. Batum’daki yerel bolşevik yönetimi, Memed Abaşidze’nin Müslüman lider olduğunu anlayıp bolşeviklere bir tehdit olabileceğinden endişe etmiştir. Batum Revkomu, Samuslimano Saqartvelo/İslam Gürcistanı gazetesini kapatıp karşı devrimcilik suçlamalarla Memed Abaşidze’yi tutuklanarak Tiflis cezaevine göndermiştir. Birkaç ay sonra serbest bırakılan Memed Abaşidze’ye siyasetten uzaklaşmasını tavsiye edilmiştir. 1923’te Bakü’ye sürgüne gönderilen Memed Abaşidze’ye beş y ıl sonra Batum’a dönüş izni verilmiştir. 1933’te Sovyet lideri Josef Stalin’e bir mektup gönderen Memed Abaşidze, devrimci ve siyasi faaliyetlerle geçen hayatından bahsederek, Acaristan Meclisi Başkanı olarak kendi tarihi misyonu tamamladığını, artık çok hasta ve yaşlı bir adamın ailesini geçindirmek için bir emekli maaşı hak ettiğini ifade etmiştir (Abaşidze, 1998, s. 385). Memed Abaşidze 1937’de, Çeka gizi polisleri tarafından Batum’daki evinden alınarak Tiflis’e getirilmiş ve birkaç gün sonra yargılamadan kurşuna dizilmiştir. 1991’de Gürcistan’ın bağımsızlığı kazanmasından sonra Memed Abaşidze’yi Gürcü halk kahramanı ilan edilerek, Batum ve Tiflis’te adını caddelere verilmiş, heykeller dikilmiştir. Memed Abaşidze’nin torunu olan Aslan Abaşidze, 1991-2004 yıllarında Acaristan Özerk Cumhuriyeti Başkanlığını yapmıştır.
**
HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYE ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ YAYINLARI 100. YILINDA SOVYET İHTİLALİ VE TÜRK DÜNYASI EDİTÖRLER YUNUS KOÇ MİKAİL CENGİZ ANKARA / 2018