Erdoğan Şenol: Türkiye’deki bazı Açaralılar sanıyor ki… (2-1)

Erdoğan Şenol: Türkiye’deki bazı Açaralılar sanıyor ki… (2-1)

Erdoğan Şenol

Türkiye’deki bazı Açaralılar sanıyor ki… (2)

Açara denen bölge başka Gürcü bölgelerinden kopuktu ve Açara’da yaşayan veya oradan 145 sene önce Anadolu’ya göç etmiş olanlar, başka bölgelerin Gürcülerinden farklılık gösteriyor sananlar var. Bazıları böyle düşünüyor ve onlar başka bölgelerin adlarını bile bilmiyor. Aynı zamanda, Açaralıların hepsinin eski çağlardan beri burada yaşadığını düşünüyorlar. Durum öyle değil. Evet, bir kısmı belki binlerce senedir Açara’da yaşıyor, ama bu bir kısmı için geçerlidir.

Meselâ Beridzelerin bir kolunun Guria’dan gelmiş olduğunu biliyor muydunuz? Ben yeni öğrendim. Ya da örneğin Diasamidze ve Tavdgiridze soyadlarının Samtskhe Prensliği’nde feodal soyadlar olduğunu? Açara’da yaygın Abaşidze soyadının İmereti ve Raça’dan olduğunu?

Veya bazı başka Meskhi soyadlarının Samtskhe’den, Maçakheli’den, Şavşeti’den veya Klarceti’den buraya geldiğini?

Peki, Açara’da Apkhazeti’den (Abhazya) gelen Şervaşidze gibi soyadlarından haberiniz var mı?

Ya da eskiden Svaneti’den gelen bazı ailelerin uzun zamandır Açaralı olduğundan?

Siz de bunlardan biri olabilir misiniz?

Meselâ, benim atalarımın soyadı Davitadze Meskhi soyadıdır ve kim bilir Meskheti’nin hangi bölgesinden Açara’ya geldiler? Belki 16. Yüzyılın ortalarında Meskheti toprakları (Klarceti, Çaneti, Tao, Şavşeti, Kola, Artaani, Palakatsio, Akhaltsikhe, Cavakheti) Osmanlı İmparatorluğu tarafından alınınca Gürcü nüfusunun bir kısmı göç etti. Ama bu göç oralardaki Gürcü nüfusu tabii ki bitirmedi. Bir kısmı göç etti. Benimkiler de o zamanlarda o topraklardan Açara’ya kademeli olarak hareket etmiş olabilir. Osmanlı buraları alınca farklı zamanlarda Çıldır eyaleti ve Ahisha eyaleti olarak adlandırılan eski Gürcü prensliği Samtskhe Saatabago bölgesinden birçok feodal ve serf aile Gürcistan’ın kendileri açısından güvenli olacak yerlerine göç etti (Buralar Samtskhe Prensliği’nden önce Birleşik Gürcistan Krallığı, ondan da önce Tao-Klarceti (Kartvelta) Krallığı topraklarıydı. Daha da eskisi var, oralara kadar uzanmayalım).

Samtskhe Saatabago adlı prensliğin halkının bir kısmı yerlerinde kalırken, topraklarından göç edenlerin kimi Guria’ya gitti, kimi Açara’ya, kimi Maçakheli’ye, kimi İmereti’yi kimi başka bölgelere…

Samtskhe Saatabago dışında kalan fakat Osmanlı sınırları içinde olmayan başka Gürcü bölgelerinden de zamanla Açara’ya göç edenler oldu. Guria’dan, Svaneti’den, Apkhazeti’den, Leçkhumi’den, İmereti’den vd…

Açaralı olmak sadece yaşanan bölgeyi tarif eder. Açaralı tanımlaması Çorokhi (Çoruh) Nehri’nin sağ tarafında Arsiani Dağı’ndan doğan ve Çorokhi Nehri’yle birleşen Açaristzkali [აჭარისწყალი] çayından gelir. Bu çayın su toplama havzasında yaşayanlara Açaralı denir.

Açara [აჭარა] dağlık, derin vadilerden oluşan, verimli ve yerleşilebilir toprakları az olan bir bölgedir. Esasen yerleşime ve kentleşmeye elverişli olmayan bu bölge; tarihte Gürcü topraklarının başka yerlerinde yaşayanlardan, savaşlar sonucu veya kan davası ya da başka meseleler nedeniyle yerlerini terk etmek zorunda kalanlar için korunaklı bir yerdi. Bu bölge, belli bir nüfusun üzerini kaldıracak toprak şartlarına sahip değildi, bugün de öyledir. Kısıtlı şartlar ve kısıtlı imkanlar nedeniyle, Açaralılar nüfus arttıkça göç ediyorlar. Açaralılar nüfuslarıyla sadece Batumi kentini değil Gürcistan’ın her bölgesini besliyor.

Korunmaya ve savunmaya elverişli Açara toprakları tarihte, yukarıda adını verdiğimiz Gürcü bölgelerinden birçok ailenin toplandığı bir yer olmuştur.

Bu bilgilere bir yenisini daha bir hafta önce ekledim. Beridze, Açara’daki Meskhi soyadlarından biridir ve anne tarafından Beridze’yim. Beridze o kadar yaygın bir soyadı ki birçok köyde var ve birbiriyle akrabalıkları da yok. Bunları eskiden beri biliyorum, yeni olan şu; ‘Aşağı Açara’da Keda’nın Tzoniarisi köyünün Varcanisi mahallesindeki Beridze’lerden olan Batumi kentinde yaşayan dostum Amiran Beridze geçenlerde kendi sülalesiyle ilgili ilginç bir bilgi verdi: Meğer Beridzeler (veya Beridze’lerin bu kolu) Açara’ya 1828 yılında Guria Bölgesi’ndeki Çokhatauri’den gelmişler’. Aslında Beridze Guria’ya ait bir soyadı da değil, Meskhi soyadıdır ve Guria’ya da Meskheti’nin yani Samtskhe Saatabago’nun bir yerlerinden gitmişler.

Osmanlı geldi diye Meskheti’den muhtemelen 16. veya 17. Yüzyılda Guria’daki Çokhatauri’ye göç eden Beridze’lerin bu kolu, Rusya 19. Yüzyılda Gürcistan’ı işgâl edince bir kez daha; bu kez Çokhatauri’den Açara’ya geçmiş. 1828’de Ruslar Osmanlı’yı yenip Meskheti’nin bir kısmını da (Akhaltsikhe, Cavakheti, Potskhovi gibi) ele geçirdiler. Osmanlı sınırları dışındaki; Guria’nın da içinde olduğu Gürcü toprakları 1801’den itibaren zaten Rusya tarafından ele geçirilmişti.

Ruslar, zorla orduya alıp Osmanlı İmparatorluğu’na karşı cephede kullanmak istediğinden, buna karşı çıkan Çokhatauri’deki Beridzeler, 1828 yılında Açara’ya göç ediyor. Bundan tam 50 yıl sonra 1878 yılında Ruslar Açara’yı da Osmanlılardan alınca, Osmanlı’nın Rusya’yla anlaşarak yaptığı göç ettirme planı neticesinde; o Beridze’lerin bir kısmı Anadolu’ya göç ederken bir kısmı yerinde kalıyor.

Kısacası, Açara’da yaşayanların hepsi yüzlerce veya binlerce senelik Açaralı değildir. Göç edip gelenler, haliyle birkaç nesil sonra kendilerini Açaralı [აჭარელი] olarak tanımlamıştır.

Velhasilkelam; Açara kökenleri Gürcü topraklarının farklı bölgelerinden insanları barındırır, hepsi aynı ağacın dallarıdır.

Burada pekçok bölge adından bahsettik. Siz o bölgeleri ve adlarını bilmiyor olabilirsiniz. O bölgeleri bu yazıda tanıtma şansımız yok. Mevzu derin. Bu konuları Türkiye’deki eğitim sistemi içinde öğretmezler. Merak eden kendi çabasıyla öğrenecek. Şimdi şartlar eskisinden daha iyi; bazıları benim imzamı taşıyan, bazıları başka kişilerce hazırlanmış, Türkçe okuyanlar için erişilebilir bilgiler var artık.

***

Erdoğan Şenol

Türkiye’deki bazı Açaralılar sanıyor ki… (1)

Açara denen bölge başka Gürcü bölgelerinden kopuktu ve Açara’da yaşayan veya oradan 145 sene önce Anadolu’ya göç etmiş olanlar, başka bölgelerin Gürcülerinden farklılık gösteriyor sananlar var. Bazıları böyle düşünüyor ve onlar başka bölgelerin adlarını bile bilmiyor. Aynı zamanda, Açaralıların hepsinin eski çağlardan beri burada yaşadığını düşünüyorlar. Durum öyle değil. Evet, bir kısmı belki binlerce senedir Açara’da yaşıyor, ama bu bir kısmı için geçerlidir.

Meselâ Beridzelerin bir kolunun Guria’dan gelmiş olduğunu biliyor muydunuz? Ben yeni öğrendim. Ya da örneğin Diasamidze ve Tavdgiridze soyadlarının Samtskhe Prensliği’nde feodal soyadlar olduğunu? Açara’da yaygın Abaşidze soyadının İmereti ve Raça’dan olduğunu?

Veya bazı başka Meskhi soyadlarının Samtskhe’den, Maçakheli’den, Şavşeti’den veya Klarceti’den buraya geldiğini?

Peki, Açara’da Apkhazeti’den (Abhazya) gelen Şervaşidze gibi soyadlarından haberiniz var mı?

Ya da eskiden Svaneti’den gelen bazı ailelerin uzun zamandır Açaralı olduğundan?

Siz de bunlardan biri olabilir misiniz?

Meselâ, benim atalarımın soyadı Davitadze Meskhi soyadıdır ve kim bilir Meskheti’nin hangi bölgesinden Açara’ya geldiler? Belki 16. Yüzyılın ortalarında Meskheti toprakları (Klarceti, Çaneti, Tao, Şavşeti, Kola, Artaani, Palakatsio, Akhaltsikhe, Cavakheti) Osmanlı İmparatorluğu tarafından alınınca Gürcü nüfusunun bir kısmı göç etti. Ama bu göç oralardaki Gürcü nüfusu tabii ki bitirmedi. Bir kısmı göç etti. Benimkiler de o zamanlarda o topraklardan Açara’ya kademeli olarak hareket etmiş olabilir. Osmanlı buraları alınca farklı zamanlarda Çıldır eyaleti ve Ahisha eyaleti olarak adlandırılan eski Gürcü prensliği Samtskhe Saatabago bölgesinden birçok feodal ve serf aile Gürcistan’ın kendileri açısından güvenli olacak yerlerine göç etti (Buralar Samtskhe Prensliği’nden önce Birleşik Gürcistan Krallığı, ondan da önce Tao-Klarceti (Kartvelta) Krallığı topraklarıydı. Daha da eskisi var, oralara kadar uzanmayalım).

Samtskhe Saatabago adlı prensliğin halkının bir kısmı yerlerinde kalırken, topraklarından göç edenlerin kimi Guria’ya gitti, kimi Açara’ya, kimi Maçakheli’ye, kimi İmereti’yi kimi başka bölgelere…

Samtskhe Saatabago dışında kalan fakat Osmanlı sınırları içinde olmayan başka Gürcü bölgelerinden de zamanla Açara’ya göç edenler oldu. Guria’dan, Svaneti’den, Apkhazeti’den, Leçkhumi’den, İmereti’den vd…

Açaralı olmak sadece yaşanan bölgeyi tarif eder. Açaralı tanımlaması Çorokhi (Çoruh) Nehri’nin sağ tarafında Arsiani Dağı’ndan doğan ve Çorokhi Nehri’yle birleşen Açaristzkali [აჭარისწყალი] çayından gelir. Bu çayın su toplama havzasında yaşayanlara Açaralı denir.

Açara [აჭარა] dağlık, derin vadilerden oluşan, verimli ve yerleşilebilir toprakları az olan bir bölgedir. Esasen yerleşime ve kentleşmeye elverişli olmayan bu bölge; tarihte Gürcü topraklarının başka yerlerinde yaşayanlardan, savaşlar sonucu veya kan davası ya da başka meseleler nedeniyle yerlerini terk etmek zorunda kalanlar için korunaklı bir yerdi. Bu bölge, belli bir nüfusun üzerini kaldıracak toprak şartlarına sahip değildi, bugün de öyledir. Kısıtlı şartlar ve kısıtlı imkanlar nedeniyle, Açaralılar nüfus arttıkça göç ediyorlar. Açaralılar nüfuslarıyla sadece Batumi kentini değil Gürcistan’ın her bölgesini besliyor.

Korunmaya ve savunmaya elverişli Açara toprakları tarihte, yukarıda adını verdiğimiz Gürcü bölgelerinden birçok ailenin toplandığı bir yer olmuştur.

Bu bilgilere bir yenisini daha bir hafta önce ekledim. Beridze, Açara’daki Meskhi soyadlarından biridir ve anne tarafından Beridze’yim. Beridze o kadar yaygın bir soyadı ki birçok köyde var ve birbiriyle akrabalıkları da yok. Bunları eskiden beri biliyorum, yeni olan şu; ‘Aşağı Açara’da Keda’nın Tzoniarisi köyünün Varcanisi mahallesindeki Beridze’lerden olan Batumi kentinde yaşayan dostum Amiran Beridze geçenlerde kendi sülalesiyle ilgili ilginç bir bilgi verdi: Meğer Beridzeler (veya Beridze’lerin bu kolu) Açara’ya 1828 yılında Guria Bölgesi’ndeki Çokhatauri’den gelmişler’. Aslında Beridze Guria’ya ait bir soyadı da değil, Meskhi soyadıdır ve Guria’ya da Meskheti’nin yani Samtskhe Saatabago’nun bir yerlerinden gitmişler.

Osmanlı geldi diye Meskheti’den muhtemelen 16. veya 17. Yüzyılda Guria’daki Çokhatauri’ye göç eden Beridze’lerin bu kolu, Rusya 19. Yüzyılda Gürcistan’ı işgâl edince bir kez daha; bu kez Çokhatauri’den Açara’ya geçmiş. 1828’de Ruslar Osmanlı’yı yenip Meskheti’nin bir kısmını da (Akhaltsikhe, Cavakheti, Potskhovi gibi) ele geçirdiler. Osmanlı sınırları dışındaki; Guria’nın da içinde olduğu Gürcü toprakları 1801’den itibaren zaten Rusya tarafından ele geçirilmişti.

Ruslar, zorla orduya alıp Osmanlı İmparatorluğu’na karşı cephede kullanmak istediğinden, buna karşı çıkan Çokhatauri’deki Beridzeler, 1828 yılında Açara’ya göç ediyor. Bundan tam 50 yıl sonra 1878 yılında Ruslar Açara’yı da Osmanlılardan alınca, Osmanlı’nın Rusya’yla anlaşarak yaptığı göç ettirme planı neticesinde; o Beridze’lerin bir kısmı Anadolu’ya göç ederken bir kısmı yerinde kalıyor.

Kısacası, Açara’da yaşayanların hepsi yüzlerce veya binlerce senelik Açaralı değildir. Göç edip gelenler, haliyle birkaç nesil sonra kendilerini Açaralı [აჭარელი] olarak tanımlamıştır.

Velhasilkelam; Açara kökenleri Gürcü topraklarının farklı bölgelerinden insanları barındırır, hepsi aynı ağacın dallarıdır.

Burada pekçok bölge adından bahsettik. Siz o bölgeleri ve adlarını bilmiyor olabilirsiniz. O bölgeleri bu yazıda tanıtma şansımız yok. Mevzu derin. Bu konuları Türkiye’deki eğitim sistemi içinde öğretmezler. Merak eden kendi çabasıyla öğrenecek. Şimdi şartlar eskisinden daha iyi; bazıları benim imzamı taşıyan, bazıları başka kişilerce hazırlanmış, Türkçe okuyanlar için erişilebilir bilgiler var artık.