Burası Samtskhe Bölgesi’ndeki Akhaltsikhe Belediyesi içinde muhteşem Sapara
Burası Samtskhe Bölgesi’ndeki Akhaltsikhe Belediyesi içinde muhteşem Sapara Manastırı. Fotoğraf 9 Ekim 2025’te yani 2 gün önce çekilmiş. Ardahan ili Posof ilçesinin yerine bakarsanız sınırın diğer tarafında Gürcistan’dadır. Sapara 10. Yüzyıla tarihleniyor. Burası tarihsel Meskheti Bölgesi, diğer bir deyişle Güney Gürcistan’ın bir parçası. Meskheti’nin bir kısmı Gürcistan Cumhuriyeti içinde (Samtskhe, Cavakheti, dağlık Açara), büyük bölümü Türkiye içindedir (Ardahan, Artvin, Erzurum’un kuzey ilçeleri tarihi Meskheti içindedir). Meskheti’nin Türkiye’de kalan kesimindeki toprakların bölgesel tarihi adları Tao, Klarceti ve Lazeti’dir.
Sapara sadece manastır kompleksi değildi, aynı zamanda yanında kale ve saray vardı ve 13.-14. Yüzyılda Meskheti’yi yöneten Samtskhe Saatabago (Samtskhe Prensliği) yöneticileri Cakeli hanedanının sarayı ve defin yeri oldu. Kalenin kalıntıları da fotoğrafta sol üstte görülüyor.
1578’de tüm Meskheti Osmanlı idaresine girdi. Burada dini faaliyetler 18. Yüzyıl ortalarına kadar azalarak devam etmiş, 19. Yüzyıla gelindiğinde artık terk edilmiş olduğu belirtiliyor. İbadetler Gürcü dilinde yapılıyordu. Sapara günümüzde tekrar eski fonksiyonunu sürdürmektedir.
Sapara’da Beka-I Cakeli’yi (1240-1306) resmeden fresko var.
Cakelilerin soyundan gelenler 16. Yüzyılın sonlarından itibaren Müslüman olarak Osmanlı yöneticileri paşa ünvanıyla hayatlarına devam ettiler. Halkın ve feodallerin bir kısmı bölgeden ayrılıp Gürcistan’ın Osmanlı’dan uzak kesimlerine gitti, önemli kısmı Müslüman oldu, bir kısmı eski dinlerinde kalarak yaşamını sürdürdü. Samtskhe 1828’de Osmanlı’dan Çarlık Rusya’sının eline geçti, günümüzde artık Gürcistan içerisindedir.
Türkiye’de Ahıska derken, aslında Gürcistan’ın tarihi parçası olan tüm Meskheti’yi kastediyorlar, fakat terim adını Akhaltsikhe’den alıyor. Osmanlılar Akhaltsikhe’yi telaffuz edemediğinden Ahisha/Ahısha diyordu, çok sonraları hatta 20. Yüzyılda Ahıska terimi kullanılmaya başlandı. Anlaşılacağı üzere bu terimin aslı Gürcüceden gelir fakat doğrusu Akhaltsikhe’dir ve bu bir kent adıdır, Ahıska derken kastedilen ve bir kısmı Gürcistan’da bir kısmı Türkiye’de kalan bölgenin genel adı Meskheti’dir. Meskheti’nin Gürcistan sınırları içinde olan kesimi Samtskhe-Cavakheti Bölgesi’dir.
Samtskhe-Cavakheti’de Sapara haricinde birçok Gürcü tarihi eseri var. Meskheti’nin (Güney Gürcistan) Türkiye’de kalan kesiminde de günümüze hasarlı olarak ulaşmış 9-14. Yüzyıllar arasında yapılmış pekçok Gürcü tarihi eseri (kaleler, kiliseler, köprüler) bulunmaktadır.
Fotoğraf: Badri Vadachkoria
